Vrijwilligers terminale zorg brengen rust en vertrouwen

24 december 2024

Nel van der Boon werkt via de LEVgroep met veel plezier als vrijwilliger terminale zorg (VTZ) bij mensen thuis en als waakmaatje in het Elkerliek ziekenhuis. 

HELMOND, zomer/winter 2024 
Nel van der Boon (1953) werkt een dagdeel per week als vrijwilliger in de terminale zorg thuis (VTZ). Deze zomer bij haar aan tafel, uitkijkend over de weelderig groene achtertuin, ontspint zich een boeiend gesprek over haar leven waarin de zorg voor anderen vaak centraal staat. “Het past bij me om hulp te verlenen. Dat deed ik al als dochter in ons gezin, in mijn werkende leven als psychomotorisch therapeut in de GGZ en nu, na mijn pensioen, als vrijwilliger in de terminale zorg bij mensen thuis en in het ziekenhuis.”

Ik leer Nel kennen via LEV groep VTZ coördinator Wilma van Grinsven die ik al eerder interviewde voor deze serie verhalen. Of ik als wederdienst voor het interview met haar een artikel wil schrijven voor de nieuwsbrief van de LEV groep over de VTZ. Daar zeg ik graag ja op. [Dit artikel verscheen al in september 2024]

Terwijl de ene vraag bij Nel een spontaan lachen oplevert is ze ook regelmatig even stil voordat ze antwoordt. Nel kiest haar woorden zorgvuldig. Niet omdat ze bang is iets verkeerds te zeggen, maar omdat ze een rijke belevingswereld heeft en een groot empathisch vermogen. De schoonheid die ze in mensen, muziek, kunst en het landschap ziet, verdient de juiste woorden, want die schoonheid voelt kostbaar. Dat is wat ik in haar zorgvuldigheid herken. Ik ben een ‘beleefmens’ zal ze er later over zeggen. Het is alsof ik in de spiegel kijk. Ik geniet intens van ons gesprek.

Er met volle aandacht zijn

Dit gesprek gaat in eerste instantie over haar vrijwilligerswerk en wat het haar brengt. “Er met volle aandacht mogen en kunnen zijn op een moment dat het leven van iemand zo overhoop ligt. Dat is mijn motivatie om me een dagdeel per week in te zetten voor een stervende medemens en zijn of haar partner en kinderen. Ik vind het heel bijzonder dat ik in zo’n kwetsbare fase zo dichtbij mag komen. Ik denk dat juist dit punt voor veel mensen ook een drempel is. Maar als ik ‘oppas’, want zo voelt een cliënt dat toch vaak, kan de mantelzorger even het huis uit voor een eigen activiteit. Ik hoor hen regelmatig zeggen: ‘had ik dit maar eerder geweten, dan had ik eerder om hulp gevraagd!’

‘Ik vind het heel bijzonder dat ik in zo’n
kwetsbare fase zo dichtbij mag komen.’

 Nel heeft haar hele leven al een brede belangstelling voor mensen en de ‘dingen’ die hen bewegen. “Ik werk nu vooral graag met oude mensen. Zij hebben altijd een verhaal te vertellen. Dat raakt en fascineert me iedere keer weer. Zeker in de terminale fase komt een levensverhaal regelmatig in al zijn mooie en minder mooie kanten bovendrijven. Ik luister vooral, met al mijn aandacht en soms vraag ik door als ik merk dat dat passend is. Dit vrijwilligerswerk vraagt van mij om te blijven bij wat er op dat moment is. Er bij blijven biedt ruimte voor openheid.”

Behalve luisteren vertelt Nel ook regelmatig over haar eigen leven, zeker als er raakvlakken zijn. “Ik was bij een man waarmee het niet direct klikte, hij zei niet veel. Toen we samen tv keken naar een wielerwedstrijd en ik vertelde dat ik zelf ook een fanatiek wielrenner ben en al heel wat tochten heb gemaakt, kwamen ook zijn verhalen los. Zo probeer ik steeds iets aan te reiken zodat de ander contact kan maken.”

“Als een cliënt sterft, raakt me dat. Zoals veel dingen in het leven, pijn en verdriet, maar ook schoonheid. Zeker als ik alleen lange fietstochten maak, geniet ik intens van mooie landschappen en mensen die ik ontmoet. Net zoals ik geniet van de bijzondere ontmoetingen met mensen in hun laatste levensfase. Die schoonheid en ontmoetingen geven kleur aan mijn leven.”

Geboren in Twente

Behalve over haar vrijwilligerswerk gaat ons gesprek ook over haar eigen leven en over haarrouwgeschiedenis. Voor alle VTZ vrijwilligers geldt wel dat hun levenservaring hen voor dit werk motiveert.

Nel’s leven begint in Twente. Ze is de derde van vier kinderen, twee oudere zussen en een zes jaar jongere broer. “Ik was een zware bevalling. Dat heeft mijn moeder wel een aantal jaar gekost.” Nel omschrijft zichzelf als een ‘moederskind’, nauw verbonden met elkaar. Deels omdat haar moeder “toch wel een beetje een kwakkelaar was” en Nel al vroeg een zorgende rol op zich nam. Maar die verbondenheid ging verder. “Als ik uit ging en al afscheid van haar had genomen, kwam ik vaak nog even terug de keuken in voor nog een zoen en soms nog een. Ik was oprecht blij met haar als moeder. In haar jongere jaren was ze, net als ik, ondernemend.

Ze vertrok naar Indonesië om als verpleegkundige te werken. Daar ontmoette ze mijn vader die KNIL militair was en weduwnaar met een dochtertje van twee, mijn oudste zus. Mijn moeder was, net als ik, echt een sportmens. Vroeger thuis hadden ze een zwembad voor de deur en ze werd wedstrijdzwemmer. Ze reed ook op de motor van haar vader, van mijn opa. Dus ja… Het kan best zijn dat ze dat vrije wat kwijt is geraakt toen ze ons eenmaal had. Ze was niet heel depressief, maar een depressief tintje zat er wel aan. Daar stonden mijn voelsprieten altijd op gericht. Als ze niet in orde was en op bed lag, ging ik bij haar aan bed zitten. Ze wilde het nooit ergens over hebben. Wat haar bezighield is nooit duidelijk geworden. Maar dan zei ze: ‘Haal me maar ‘een kopje Nel’. Dat was een kopje koffie.”

Zwaar verlies

Het onverwachte overlijden van haar moeder aan een hartkwaal viel Nel zwaar. Moeder was 63, Nel 28. “Dat plotselinge afscheid was heel naar en is me lange tijd blijven achtervolgen. In eerste instantie als iets heel onwerkelijks. Maar later ook als heel bijzonder omdat ze er in herinnering steeds weer was. Een voorbeeld? Een paar jaar na haar overlijden liep ik met een vriendin door de stad en zag ik een kniebroek hangen die ik als kind ook had gedragen. Ik hoorde mijn moeder weer zeggen hoe leuk die me stond en PATS! daar kwamen de tranen. Zo laat ze zich regelmatig zien. Ze blijft mijn moeder, hoe oud ik ook word.

Het moment van overlijden was ook op een andere manier pijnlijk. Nel was 24 toen ze besefte dat ze lesbisch was. “Dat was voor mij echt een ontdekking van: oh, zo zit ik in elkaar! Er vielen allerlei puzzelstukjes op zijn plek. Dat blije nieuws wilde ik ook met mijn ouders delen, maar vooral mijn moeder kon er niet mee uit de voeten. Mijn vader zei er niet veel over. Ik was na die tijd nog altijd heel welkom thuis, maar mijn partner niet. Dat kon mijn moeder niet verdragen. Heel lastig vond ik dat, maar goed ik gaf zoveel om haar dat ik dat accepteerde. Het heeft vier jaar geduurd voordat ze bij mij en mijn partner op bezoek wilde komen. En toen was ze ineens weg. Ja, dat vond ik heel moeilijk.”

Afscheid van vader

Op het afscheid van haar vader heeft Nel zich wel kunnen voorbereiden. “Hij kreeg op zijn 83ste maagkanker. Dat heeft een jaar geduurd. Ik reed ieder weekend van Nijmegen naar Warmond om bij hem te zijn. De laatste twee weken heeft hij op bed gelegen en was ik full time bij hem in huis. Mijn oudste zus en de dochters van zijn derde vrouw zorgden om beurten mee. Mijn vader was net met pensioen toen mijn moeder overleed. Hij was daardoor behoorlijk van de kaart. Gelukkig is hij toen hertrouwt met de zus van zijn eerste, Indonesische vrouw. Een lieve vrouw die we al heel goed kende. Voor ons al kinderen was dat echt heel fijn, een grote zorg minder.

‘De schemer rond vijven in de
donkere decembermaand
brengt me nog altijd terug naar die tijd.’

 Die twee laatste weken bij mijn vader hebben altijd als heel bijzonder gevoeld. Om er te zijn. Tegen vijf uur ging ik nog een rondje hardlopen na een dag binnen zijn en zorgen. De schemer rond vijven in de donkere decembermaand brengt me nog altijd terug naar die tijd.”

“Mijn vader wilde in die laatste weken niet zoveel meer en het was geen man voor diepgaande gesprekken. Later vonden we in allerlei boeken kleine briefjes met zware spreuken waar ik niet vrolijk van werd. En dan denk je: heeft hij daar mee geworsteld en had ik toch niet wat moeten doorvragen? Hoe goed kende ik hem eigenlijk? Mijn vader is Calvinistisch opgevoed en werd voor mijn moeder katholiek. Toch was hij meer een zoekend dan een gelovig mens, naam mijn idee. Hij zocht richting, dat heb ik niet, ik zoek meer naar aansluiting, verbondenheid.

Mijn vader heeft veel boeken nagelaten, over geloof en het leven, een aantal staat nu bij mij in de kast. Zoals over de droombeelden van Jung en Alchemie en psychologie, alchemistische beelden in moderne dromen. Daarin vond ik de term alchemistische filosofie, mij onbekend, en dat triggert me dan. De filosofische alchemie heeft grote geesten aangetrokken zoals Thomas van Aquino, Goethe en Newton. Een prachtig boek dat ik nog eens opnieuw wil lezen is Rusten in Zijn van Hans Knibbe”, zegt ze. Mijn hart maakt een sprongetje. Hans Knibbe is de grondlegger van Zijnsoriëntatie, een prachtig spiritueel pad dat ik al zo’n twintig jaar bewandel. Ik vertel Nel hoe dit pad voor mij een verrijking is van het beleven van het leven. Ook dat triggert haar.

Een beleefmens

“Het beleven van het leven. Ja, dat is mooi. Ik ben echt een ‘beleefmens’. Niet religieus, maar mijn katholieke opvoeding heeft wel iets in me achtergelaten. Wat dat precies is? Ik zou zeggen het heilige of misschien is het mystieke een beter woord. Met het mystieke, het spirituele voel ik me sterk verbonden. Ik word snel en veel geraakt door dingen. Zo kan muziek, ook religieuze muziek, me diep raken. Ik was jarenlang lid van het Slavisch koor in Helmond. Prachtige muziek!

In de zomer van 2023 bezocht ik met een vriendin de kunstbiënnale bij de drie kloosters van de heilige driehoek1 in Oosterhout. Toen we een kapel binnenliepen zei ik tegen mijn vriendin: och, ik krijg het Credo in mijn hoofd. Mijn vriendin is protestants en vroeg: ‘Nel, hoe gaat dat dan?’ Ik begin te zingen en in no time sluiten acht andere vrouwen aan bij het Credo. We hebben het helemaal uit gezongen. Dat was van een schoonheid, bovenaards! Een moment uitgetild worden boven het gewone. Die beleving van vreugde en verbondenheid. Daar zijn geen woorden voor.”

"Ik kan het ook hebben in een landschap, zoals deze zomer tijdens een fietstocht met een vriendin door de Achterhoek. Mijn zus woont daar. We liepen ‘s avonds een rondje, het was stil en het landschap prachtig. Het gebied deed me denken aan Twente, mijn geboortegrond, het gebied van mijn oorsprong. Ik dacht even: is dat heimwee? Maar het was herinnering, een fysiek voelbare link met de energieën van herinnering. Ik voelde aan alles: dit is een oud, oorspronkelijk landschap. Dit is oer. Heel mooi. Mijn vriendin zag het gebeuren. Ik schreef later een gedicht na deze voor mij onthutsende ervaring. Ik schrijf vaker gedichten."

Twentse bochten

Stil in het landschap

verbonden in schoonheid

als oorsprong van mijn ziel

Dit gedicht hangt, ingelijst met tekeningen van Ton Schulten, op het toilet beneden. Ik zie het dus iedere dag.” 

Spiritualiteit en sport

Sport is haar leven lang al heel belangrijk voor Nel. Nu is ze vooral veel aan het fietsen, liefst alleen. “Fietsen is echt een grote passie van de afgelopen jaren. Die passie heb ik ontdekt toen ik als psychomotorisch therapeut in Huize Padua in Boekel werkte. Ik was 54 en bereidde met collega’s en cliënten een fietstocht voor van het Italiaanse Padova (Padua) naar huize Padua. Een tocht van 1500 kilometer, in acht dagen op de fiets door zeven landen. Ik kocht een wielerfiets en kreeg er een te leen voor de cliënt die ik begeleide. We trainden samen wat af. Ik was reserve en ben uiteindelijk helaas niet mee geweest, maar daar is het fanatieke fietsen begonnen. Deze zomer reed ik twaalf honderd kilometer naar Praag.”

Op de vraag wat dat fanatieke sporten haar bracht en brengt, denkt Nel weer even na. “Ik heb daar mijn uitlaatklep in gevonden. Ik voelde me op de middelbare school anders dan de ander meiden. Dat getut was niets voor mij. Ik voelde me in die tijd ook wel eenzaam. Dus in de sport, ik speelde handbal, vond ik vriendinnen waarmee ik me verbonden voelde. Door het handballen, maar ook door het samen uitgaan. We speelden regelmatig toernooien in Duitsland. Dan was het zaterdagavond heisen in de Weinstube en zondag weer spelen.” Ze lacht er hartelijk om. “We waren jong en fit en wonnen altijd. We waren echt heel goed.”

“In die tijd volgde ik ook een opleiding aan de Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Groningen. Daar deed je alle sporten. Ik was 22 toen ik daar klaar was en ging werken. Tijdens een reünie, vele jaren later, werd duidelijk dat een paar vriendinnen toen al doorhadden dat ik gay ben, terwijl dat bij mezelf pas twee jaar daarna doordrong. Zo grappig! Handballen heb ik later weer opgepakt en dat heb ik lang volgehouden. Met een vrouwenteam meedoen aan de wereld gay games in Amsterdam in 1998 is een heel bijzondere herinnering.

Mijn laatste wedstrijd speelde ik daarna nog in een Europees toernooi. Ik was inmiddels vijftig en dacht: dit is echt de laatste, nu wordt het te link. Toen ben ik individueel gaan sporten; hardlopen en fanatiek fietsen dus. Je kunt dus zeggen dat ik een sportfanaat, of zeg gerust sportgek, ben. Het brengt een bepaalde euforie met zich mee. Mensen die samen met mij sport kijken voelen dat ook. Bij een doelpunt bijvoorbeeld, daar gebeurt wat! Iemand zei een keer: ‘Oh, Nel dat is ook spiritueel. De vreugde!’ Ze lacht er weer hartelijk om, vreugdevol.

Waakmaatje

Met die combinatie van rust en energie ondersteunt Nel dus met veel toewijding haar stervende medemens en hun naasten. Behalve bij mensen thuis nu ook in het Elkerliek ziekenhuis. Samen met haar collega vrijwilligers van de LEV groep word ze Waakmaatje voor patiënten die er op sterven liggen en alleen zijn. “Helemaal alleen is wel eenzaam als je nog bij bewustzijn bent, al is het maar een beetje. Ik vind het mooi om een waakmaatje te kunnen zijn.”

Meer informatie:

LEVgroep voor VTZ Helmond en omstreken

VPTZ, Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg, voor overige afdelingen

1De Heilige Driehoek is een gebied in Noord-Brabant ten oosten van Oosterhout op de voormalige 'Leijsenakkers' met drie abdijen.

Ben je geboeid door dit verhaal? Vraag Aldi of ze ook jouw verhaal schrijft. Neem nu contact op.